Het promoten van gezonde keuzes: hoe eerlijk is het Vinkje eigenlijk?
Iedere dag maken we een groot aantal voedingskeuzes. Hoewel veel van deze keuzes op een gedachteloze manier gemaakt worden, lijken we ook steeds vaker bewust voor gezondere voeding te kiezen. Zo willen steeds meer Nederlanders hun eetpatroon verbeteren: 41% wil gezonder eten. Tegelijkertijd vindt 43% (tegenover 37% in 2007) van de consumenten het moeilijk om dit voor elkaar te krijgen, aldus het Voedingscentrum.
Nederlanders hebben meer dan in het verleden behoefte aan informatie over gezonde en minder gezonde producten. Marketeers spelen hier slim en eenvoudig op in door ons dagelijks te confronteren met informatie op voedingsmiddelen, om ons zo over te halen tot het maken van gezonde voedingskeuzes. Bekende voorbeelden zijn light producten en producten met minder zout of suiker. Maar wie goed oplet tijdens het boodschappen doen, ziet naast al deze light en suikervrije producten ook steeds vaker producten met het Vinkje opduiken. Het logo met de woorden ‘gezondere keuze’ of ‘bewuste keuze’ staat op uiteenlopende producten zoals yoghurt en olijfolie, en is tegenwoordig ook te vinden om diverse snacks, zoals cup-a-soup, ijsjes en mueslirepen.
Het Vinkje is de opvolger van het Ik Kies Bewust-logo (een initiatief van Unilever, Friesland Foods en Campina) en het Gezond-Klavertje (een initiatief van Albert Heijn) en maakt in één oogopslag duidelijk welke producten binnen een productgroep minder suiker, zout of verzadigd vet bevatten. Simpel en wel zo gemakkelijk zou je zeggen. Het Vinkje heeft echter twee verschijningen: Het groene vinkje duidt op een gezonder basisvoedingsmiddel, terwijl het blauwe vinkje verwijst naar verantwoorde producten die niet tot de Schijf van Vijf behoren, maar wel minder calorieën, verzadigd vet, suiker of zout bevatten. En juist dit lijkt problemen met het inmiddels bekende Vinkje te veroorzaken. Zoals eerder gezegd helpt het Vinkje ons om de gezondste keuze binnen een bepaalde productcategorie te maken. Binnen de productcategorie dus, ongeacht hoe dikmakend die categorie misschien wel is. Neem bijvoorbeeld mueslirepen, die zitten vaak bomvol suikers en vetten. De vinkjesversie bevat wellicht meer vezels, wat in theorie gezonder is, maar de hoeveelheid suiker en calorieën is vaak hetzelfde. Uit onderzoek blijkt echter dat het merendeel van de consumenten niet doorheeft dat het Vinkje bedoeld is om binnen zo’n productcategorie te vergelijken, en het dus slechts de ‘beste keuze’ aangeeft. Als een gevolg hiervan zien veel consumenten het Vinkje als een gezondheidsgarantie, een regelrechte halo dus. Zo is het best mogelijk dat mensen dankzij het Vinkje zonder schuldgevoel de begeerlijke suikerrijke mueslirepen kopen in plaats van iets compleet anders dat sowieso gezonder is, zoals bijvoorbeeld fruit.
De etiketten van nu beschermen consumenten dus niet tegen gezondheidhalo’s, omdat ze alleen maar de aankoop van ietwat betere producten aanmoedigen, maar niets afraden. Wetenschappers pleiten daarom voor nieuwe etiketten die consumenten beter in staat stellen om calorierijke afraders daadwerkelijk in het schap te laten liggen. De beste optie lijkt het verkeerslichtetiket te zijn. Dit etiket geeft aan de hand van groene, oranje en rode bolletjes in één oogopslag duidelijke aan of een product veel of weinig calorieën bevat. Een rode kleur houdt in dat je er beter niet te veel van kan eten, terwijl een groene kleur inhoudt dat het veilig is. De mueslirepen en patatzakken die nu Vinkjes dragen, zouden een dikke rode sticker krijgen. Bovendien herken je met zo’n verkeerslichtsticker ook sneller de bekende misleidende claims van fabrikanten die bedoeld zijn om ongezonde producten – zoals suikerrijke tussendoortjes als liga’s en ontbijtkoek – een beter imago to geven. Met het verkeerslichtsysteem zou er een grote, afkeurende rode sticker op zitten.
Niet iedereen zit echter op zo’n verkeerslichtsysteem te wachten. Misschien niet geheel verrassend, is de grootste tegenstander de voedingsindustrie zelf. Die protesteerde met een slordige één miljard euro aan lobbygeld tegen het verkeerslichtsysteem in 2010. En dat is wel logisch: het systeem zou de eerste ter wereld zijn die negatieve afkeuringen op producten zet. Fabrikanten zijn dan ook bang om een grote hap uit hun inkomsten te verliezen. In feite is die weerstand een goed teken van de mogelijke impact dat het nieuwe labelsysteem kan hebben: de industrie verwacht dat consumenten minder (ongezond) voedsel willen kopen naar mate ze dit voedsel gemakkelijker kunnen onderscheiden. En laat dat nou precies het doel van voedingsetiketten zijn: de gezondere keuze gemakkelijk maken voor de consument. Eerlijkheid over eten dus. Maar niet ten koste van alles blijkbaar…
Quality means doing it right when no one is looking.
Henry Ford |